สมเด็จโตฯ เทศน์ธรรมเรื่อง พระอรหันต์ในบ้าน ใครไม่รู้ ถือว่าพลาดบุญใหญ่ เคยหรือไม่ วิ่งวุ่นทำบุญไกลถึงวัด แต่กลับหลงลืม พระอรหันต์ ที่อยู่ใกล้ตัวที่สุด สมเด็จพระพุฒาจารย์ โต พรหมรังสี เคยแสดงธรรมเทศนาอันลึกซึ้งถวาย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย โดยใจความสำคัญของเทศนาครั้งนั้น กล่าวถึงเรื่อง พระอรหันต์ในบ้าน ซึ่งน้อยคนนักจะเข้าใจหรือมองเห็น ซึ่งในครั้งนั้น สมเด็จโตฯ ได้กราบทูลพระเจ้าอยู่หัวว่า ผู้ที่ไม่เคยฟังธรรม ครั้นได้ฟังและรู้เห็นในธรรมแล้ว ย่อมเห็นว่าดี พร้อมประกาศจะเทศน์ในหัวข้อ พระอรหันต์อยู่ในบ้าน ซึ่งสร้างความประหลาดใจแก่พระองค์และเหล่าขุนนาง เนื่องจากโดยทั่วไปแล้ว ผู้คนล้วนเชื่อว่า พระอรหันต์ต้องอยู่ในป่า ในถ้ำ หรือวัดวาอารามเท่านั้น

จิตพระอรหันต์เป็นผู้บริสุทธิ์ ท่านละจากความโลภ ความหลง ไม่ยินดียินร้ายในเรื่องใด ๆ ทั้งสิ้น เป็นเนื้อนาบุญอันยอดเยี่ยม หากใครได้ทำบุญกับพระอรหันต์แล้วไซร้ ก็ถือได้ว่าเป็นลาภอันประเสริฐที่สุด บุญที่ได้ทำกับท่านจะให้ผลในชาติปัจจุบันทันที ไม่ต้องรอไปถึงชาติหน้า ทุก ๆ คนจึงมุ่งเสาะแสวงหาแต่พระอรหันต์ที่อยู่นอกบ้าน แต่ไม่เคยมองเห็นพระอรหันต์ที่อยู่ในบ้านเลย บุญที่ได้ทำกับพระอรหันต์นั้น จะให้ผลในชาติปัจจุบันทันที ไม่ต้องรอชาติหน้า เพราะเหตุนี้ ผู้คนจึงพากันเสาะแสวงหา พระอรหันต์ที่อยู่นอกบ้าน แต่กลับ มองข้ามพระอรหันต์ที่อยู่ในบ้าน ไปอย่างน่าเสียดาย

พระอรหันต์ในบ้าน คือใคร คำสอนล้ำค่าจากสมเด็จโตฯ ที่ลูกทุกคนควรรู้

สมเด็จพระพุฒาจารย์ โต พรหมรังสี ได้เคยกล่าวเตือนสติไว้ว่า เมื่อทำบุญกราบพระนอกบ้านแล้ว อย่าลืมหันกลับมาทำบุญกราบ พระในบ้าน ด้วย

เพราะพระอรหันต์ที่แท้จริง และอยู่ใกล้ตัวเราที่สุด ก็คือ พ่อ แม่ ของเรา ท่านเปรียบเสมือนพระผู้ประเสริฐในชีวิต ที่เราสามารถบูชาได้จริง และควรบูชาอย่างสูงสุด ฉะนั้น พระอรหันต์ คือ พระผู้ประเสริฐของสาธุชนฉันใด พ่อแม่ก็คือพระอรหันต์ของลูกฉันนั้น

สมเด็จโตฯ ยังได้เทศนาถึงช่วงเวลาที่พ่อแม่แก่เฒ่าว่า ลูกเอ๋ยยามที่พ่อแม่มีอายุมากขึ้น ย่อมมีโรคภัยไข้เจ็บเบียดเบียน ความแข็งแรงลดลง ใจน้อย โกรธง่าย ความจำเสื่อม ขี้หลงขี้ลืม จิตใจก็ไม่มีความสุขสดชื่น แม้ลูกจะดูแลด้านอาหารการกิน ที่อยู่ การพักผ่อนอย่างดีเพียงใด นั่นก็เป็นเพียงการให้ความสุขทางกาย แต่ยังไม่เพียงพอที่จะเติมเต็มความสุขทางใจของท่าน เพราะบุญสูงสุด คือ การทดแทนพระคุณด้วยธรรมะ

เจ้าจงจำไว้ว่า การให้ความสุขอย่างแท้จริงแก่พ่อแม่ ก็คือการให้ธรรมะ ไม่ว่าจะเป็นการพาท่านไปทำบุญ ทำทาน สอนให้รู้จักสวดมนต์ ภาวนา แผ่เมตตา หรือแนะนำหลักธรรมง่ายๆ เพื่อปลอบประโลมใจ เพราะธรรมะที่ซึมซับอยู่ในจิตใจของพ่อแม่ จะติดตัวท่านไปทุกภพทุกชาติ ถือเป็นการทดแทนพระคุณที่ยิ่งใหญ่ที่สุด เจ้าจงจำไว้นะลูกเอ๋ย

คำสอนของสมเด็จโตฯ นี้ เปรียบเสมือนเข็มทิศนำทางใจ เตือนให้เราไม่ละเลยผู้มีพระคุณสูงสุดในชีวิตอย่างพ่อแม่ เพราะการดูแลด้วยธรรมะนั้น ไม่เพียงแต่ให้ผลทันตาเห็นในชาตินี้ แต่ยังส่งผลบุญยาวไกลเกินกว่าที่เราคิด ใครเข้าใจ ถือว่าพบทางบุญ